De afgelopen weken las ik Handicap. Een bevrijding van Anaïs van Ertvelde. In dit boek onderzoekt ze op confronterende wijze het fenomeen ‘handicap’ in een politiek-maatschappelijke context. Het verhaal laat zien dat we als samenleving nog heel wat stappen te zetten hebben tot we tot inclusiviteit komen. Een bespreking.
In haar werk onderzoekt Anaïs van Ertvelde de geschiedenis van lichaam, handicap en seksualiteit. Als vrouw met een handicap – Van Ertvelde mist een onderarm – zocht ze naar een boek waarin ze zichzelf herkent. Telkens weer kwam ze daarbij tot de conclusie dat de boeken die over mensen met een handicap gaan heel particulier zijn, het zijn verhalen over individuele mensen die een handicap krijgen en daarna die handicap weer overstijgen of er lessen uit halen. “Persoonlijke verhalen stemmen de lezer al snel apolitiek, vrees ik. (…) Mensen bekijken zulke verhalen als een vitrine waarin verschil geëtaleerd ligt. Ze zien zelden hoe dat verschil door de samenleving gecreëerd wordt, of hoe dat verschil de samenleving op z’n beurt weer structureert” (p. 15). Ze besloot daarom zelf een boek te schrijven dat het concept ‘handicap’ op een fundamenteler niveau beschrijft – inclusief een waslijst aan bronnen. Het resultaat is schitterend confronterend.
‘Inspirerend en moedig’
Van Ertvelde constateert aan het begin van het boek dat mensen met een handicap in onze maatschappij altijd in een bepaald frame worden geplaatst. Ze zijn ‘inspirerend en moedig’ of ‘tragisch en aandoenlijk’. Dat mensen met een handicap eigenlijk geen plaats hebben in onze maatschappij, laat Van Ertvelde zien door het met haar vrienden te hebben over zwangerschapstesten. Iedereen wil het liefst een kind zonder handicap en we willen dat graag voor de geboorte bevestigd hebben. Het is een mooie prélude op de stelling dat we als samenleving een voorspelbare wereld hebben gemaakt met allemaal onuitgesproken afspraken waar mensen met een handicap gewoon niet in passen. Want zij kunnen zich niet houden aan die afspraken, wat ertoe leidt dat mensen zonder een handicap niet meer weten waar ze aan toe zijn. Ze illustreert dit verderop in het boek met het thema intimiteit.
Script
Zo zegt Van Ertvelde dat mensen zonder een handicap liever geen relatie met mensen met een handicap hebben. Niet alleen is dat eng om het bovenstaande, het confronteert de mens zonder handicap ook met diens eigen kwetsbaarheid – want iedereen krijgt vroeg of laat wel een handicap, al is het door ouderdom. Van Ertvelde zet daartegenover dat seks hebben met iemand met een handicap ook juist bevrijdend kan zijn. Als het door de maatschappij bedachte script niet opgaat, kun je feitelijk alles doen wat je wil. We mogen kijken in haar eigen hotelkamer, waar een vrijpartij met iemand met spasme leidt tot een ongekend voelen en wilde improvisaties. Leuk, maar dat is dus eveneens iemand met een handicap, die in hetzelfde schuitje zit. Wil je iemand zonder een handicap zover krijgen, dan moet er blijkbaar heel wat gebeuren. Een hard gelag, ik moet er maar niet te lang bij stilstaan.
Basisinkomen
Het valt Van Ertvelde op dat ze op straat geen andere mensen met een handicap tegenkomt, iets wat ik me niet kan voorstellen. Zelfs in het zogenaamd vrijdenkende theater zijn acteurs met een handicap volgens haar niet welkom, want dan moet het theater meeveranderen en dat wil men niet. Tenzij de handicap symbool kan staan voor iets, maar dan is de acteur geen acteur meer, maar gewoon zichzelf. Ze sluit haar verhaal af met een eigen utopie. Saillant is dat ze het daarin heeft over het basisinkomen. Bij een basisinkomen krijgt iedereen een uitkering, inclusief mensen die werken, Hierdoor hoeven mensen met een handicap ook op financieel gebied niet meer de uitzondering te zijn. Ze realiseert zich dat haar utopie niet eens zo moeilijk te bereiken is (klopt, ook voor de basisbeurs is al genoeg bewijs dat het mogelijk is), een mooie eindnoot van een standaardwerk voor iedereen die met handicap te maken heeft.
